Γνώρισα τον Κώστα Σπυρόπουλο πριν 10 χρόνια, το 2015, όταν ούσα διευθύντρια (2006-2018) του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης έλαβα από την υπέροχα διαπραγματευτική “ατζέντισσα” σύζυγό του, και αγαπητή φίλη πλέον, Μαρίζα ένα τηλεφώνημα να διοργανώσουμε μια έκθεσή των έργων του στο Μουσείο. Η έκθεση πράγματι έγινε ένα επιτυχημένο γεγονός και φυσικά, μετά από αυτή την άριστη συνεργασία ξεκίνησε μια φιλία ζωής. Μέσα από αυτήν την συνεργασία μας γνώρισα έναν μεγάλο, ξεχωριστό καλλιτέχνη, έναν εξαιρετικό επιστήμονα της ιατρικής και έναν σπουδαίο άνθρωπο. Αυτά είναι και τα τρία χαρακτηριστικά που προκύπτουν εμμέσως πλην σαφώς όταν διαβάζει κανείς το νέο συγγραφικό του πόνημα με τον εύγλωττο τίτλο “Η περιπέτεια της τέχνης”. Μολονότι ως απόφοιτος της Τμήματος Αρχαιολογία και Ιστορίας της Τέχνης και ως αρχαιολόγος, πολλές δεκαετίες τώρα, έχω διαβάσει και συχνά εντρυφήσει σε εκατοντάδες σελίδες περί τέχνης, κανένα βιβλίο δεν είναι τόσο πυκνό και ουσιαστικό όσο αυτό το βιβλίο του Κώστα Σπυρόπουλου που μέσα σε τρεις βασικές θεματικές δίνει όλη την πληροφόρηση, τη γνώση και την ενσυναίσθηση που πρέπει κανείς να έχει για τη ζωγραφική.

Στο πρώτο κεφάλαιο, “Τα κινήματα της Τέχνης” αναφέρονται όλα ανεξαιρέτως τα κινήματα που καθόρισαν την εξελικτική πορεία της εικαστικής τέχνης από την εποχή του βυζαντίου μέχρι σήμερα. Με λόγο λιτό, κατανοητό ακόμη και στους μη ειδικούς ή μυημένους στην τέχνη της ζωγραφικής, με προτάσεις συνοπτικές αλλά πολύ συνεκτικές, ο Σπυρόπουλος καταφέρνει να δώσει τα βασικά χαρακτηριστικά του κάθε κινήματος, χωρίς να παρασύρεται σε περιττούς ορισμούς και δυσνόητες έννοιες. Παράλληλα, ενώ μιλάει για τα κινήματα παραθέτει δικά του έργα πολλά από τα οποία έχουν επηρεαστεί από αυτές τις εικαστικές ανά τους αιώνες τάσεις. 

Ο κόσμος του Σπυρόπουλος είναι ένας πλούσιος συναισθημάτων κόσμος, έμπλεος από φως, ιδέες, κριτική σκέψη. Το έργο του, όπως προκύπτει από την εργογραφία και το βιογραφικό του είναι απίστευτα ογκώδες, υπεράνθρωπα μεγάλο θα έλεγε κανείς. Ο ζωγράφος έχει δοκιμαστεί και έχει μεστώσει τη γραφίδα του δοκιμάζοντας πολλά από τα κινηματικά στυλ έκφρασης που περιγράφει. Με απλό τρόπο δίνει τα χαρακτηριστικά των κινημάτων που διεγράφησαν στην τροχιά της ιστορίας της τέχνης και που εν πολλοίς ακολουθούν την ιδεολογία της εποχής τους, αναφέροντας ταυτόχρονα και τους πιο αντιπροσωπευτικούς εκπροσώπους τους. Περιγραφή ορισμών κρυστάλλινη, λόγια καθαρά, σαν τα χρώματά του έννοιες εύλογα διατυπωμένες όπως οι γραμμές, τα σχήματα και τα σύμβολα στην ζωγραφική του.

Στο επόμενο κεφάλαιο του βιβλίου ο Σπυρόπουλος περιγράφει όλες τις παραδοσιακές τεχνικές της ζωγραφικής απεικόνισης. Και εδώ ο αναγνώστης μαθαίνει με πολύ εύληπτο και ευσύνοπτο λόγο όλα όσα πρέπει να ξέρει ένας μη ειδικός για να κατανοήσει τις πολυποίκιλες και σύνθετες εκφραστικές δυνατότητες και τα μέσα της τέχνης της ζωγραφικής ανά τους αιώνες. Όσο κι αν φαίνεται ότι είναι απλό να περιγράψει κανείς με πολύ λίγα λόγια τις τεχνικές της ζωγραφικής αντιθέτως είναι πάρα πολύ δύσκολο και σύνθετο και έχουν ξοδευτεί τόνοι μελάνης για να αναλυθούν αυτές οι διάφορες τεχνικές και οι δυνατότητες τους για τη ζωγραφική έκφραση. Ο Κ. Σπυρόπουλος το κάνει λιτά, απέριττα, ουσιαστικά. Το πετυχαίνει με λίγες απλές προτάσεις και λόγο απαλλαγμένο από κάθε τι επιπλέον που θα δημιουργούσε οποιαδήποτε νοηματική ή εννοιολογική σύγχυση.

Στο τρίτο κεφάλαιο ο Σπυρόπουλος κάνει κάτι που θα μπορούσε να προβεί πολύ παρακινδυνευμένο, ωστόσο, όμως, καταφέρνει να το φέρει εις πέρας με πολύ επιδεξιότητα λόγου και ως αποτέλεσμα βαθιάς γνώσης και εμβριθούς μελέτης. Το κεφάλαιο με τίτλο Τέχνη, Φιλοσοφία, Επιστήμη, Θεολογία, Πολιτική αναφέρεται σε όλα τα παραπάνω και καταφέρνει να τα συγκεράσει με έναν απόλυτα κατανοητό νήμα, να εξηγήσει επαγωγικά με τι τρόπο συνδέονται όλα αυτά μεταξύ τους και πως επιδρούν, κυριαρχούν και υλοποιούνται στην έκφραση του κάθε καλλιτέχνη, εν προκειμένω όμως είναι αντιληπτό ότι όλη αυτή η περιπλάνηση στα ιδεολογικά, κοινωνικά, θρησκευτικά και φιλοσοφικά συστήματα εστιάζεται εν τέλει στο δικό του έργο, αφορά τη δική του θεώρηση των πραγμάτων.

Ξεκινώντας από έννοιες της φιλοσοφίας, ιχνηλατώντας μονοπάτια της θεολογίας, εμβαθύνοντας σε βασικές επιστημονικές αρχές και διατρέχοντας πολιτικές έννοιες  καταφέρνει να μας εισαγάγει στον κόσμο της τέχνης, ουσιαστικά στον δικό του κόσμο και να μας μυήσει στα δικά του, τα μύχια μυστικά, αυτά που το απασχόλησαν και τον απασχολούν δεκαετίες τώρα και που τα εκφράζει μέσα από την τέχνη του. Ουσιαστικά αυτό το κεφάλαιο είναι η πεμπτουσία όλης της δικής του ενδοσκόπησης, όλης της σκέψης που έχει αναλώσει για να απεικονίσει με τον χρωστήρα του τα μυστικά του δικού του κόσμου.

Πώς καταφέρνει να συνδυάσει τον Κοπέρνικο με τον Νεύτωνα, την Ιερά Εξέταση με τις αυθεντίες και της Εκκλησίας και του Κράτους και τον Πόπερ με τον Κενό Χώρο, (“πρέπει να εισχωρήσουμε στο μυστικό του δημιουργείν ενός καλλιτέχνη για να καταλάβουμε το δημιούργημά του το οποίο γεμίζει τον κενό χώρο”, λέει κάπου) τον Κάντ με τον Πικάσο, μόνο ο Σπυρόπουλος θα μπορούσε να το κάνει και μόνο βλέποντας το έργο του κατανοεί κανείς πόσο όλα αυτά τα ιδιεολογικά, φιλοσοφικά, θεολογικά, πολιτικά και επιστημονικά συστήματα και επιτεύγματα έχουν βαθύτατα επηρεάσει τη σκέψη του, έχουν συνθέσει την προσωπικότητά του, έχουν επιδράσει στην αναζήτηση και εύρεση της ιδιάζουσας στυλιστικής του έκφρασης και κατ’ επέκταση και σε όλο το πολυάριθμο έργο του, πόσο διαπερνούν όλα αυτά μέσα από το πινέλο του για να μετουσιωθούν σε εικόνες μοναδικές, συχνά επαναλαμβανόμενες στους πίνακές του, για να τονιστεί περισσότερο η αλήθεια ή η παραδοχή των πραγμάτων και των γεγονότων στις χρωματικές αφηγήσεις του.

Το κάθε ζωγραφικό έργο, το καθένα ξεχωριστά και συχνά σε ολόκληρες σειρές, του Κ. Σπυρόπουλου είναι ένα ολοκληρωμένο αφήγημα. Μέσα από τις λιτές, απαλλαγμένες από τα περιττά γραμμές και τους ξεκάθαρους όγκους του τα έργα του μας διηγούνται ιστορίες με χιούμορ, με πειρακτική, παιδιάστικη ενίοτε, ειρωνία, με δραματικά, έντονα συναισθήματα συχνά, με καταγγελτική διάθεση ή με υπαινικτικό κλείσιμο του ματιού για να οδηγήσει τον θεατή σε αυτενέργεια να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα και μυηθεί σε βαθύτερη κριτική σκέψη. Τα έργα του Σπυρόπουλου όσο απλά φαίνονται με μια πρώτη ματιά τόσο βρίθουν νοημάτων και λογικών ακολουθιών εσωτερικής ενδοσκόπησης.

“Η διαδικασία ενός έργου τέχνης” ομολογεί ο ίδιος “είναι μια διαδικασία εσωτερική. Και σε κάθε περίπτωση ξεχωριστά περιβάλλεται από σκοτάδι τόσο αδιαπέραστο, όσο και αυτό της δημιουργίας του κόσμου μας-ένα θεϊκό φαινόμενο, το οποίο μπορούμε να κατασκοπεύσουμε ώστε να συλλάβουμε το μυστικό του. και έτσι παραμένει μυστήριο. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να αναπαραστήσουμε αυτή την πράξη εκ των υστέρων, κι ακόμα και αυτό είναι εφικτό μέχρις ενός σημείου, όπως ακριβώς μας είναι αδύνατον να αναπαραστήσουμε καθέαυτές τις έννοιες του ηλεκτρισμού της βαρύτητας ή του μαγνητισμού”. Και παρακάτω μας δηλώνει εμμέσως τη δική του βασική αρχή για τη δημιουργική διαδικασία καθώς γι αυτόν είναι “και έμπνευση αλλά και εργασία”. Είναι ένα ξαφνικό διαφορετικό φως στη σκέψη, αλλά ταυτόχρονα και επίμονη και συστηματική προσπάθεια για να μεταπλαστεί και να παρουσιαστεί, αυτή η λαμπερή ανεπεξέργαστη πρώτη ιδέα, ως ολοκληρωμένο έργο τέχνης. Είναι αυτές τις αρχές που έχει ως φωτεινό οδηγό σε όλη του την πορεία ο ξεχωριστός κύριος Σπυρόπουλος που πέρα από ένας αφοσιωμένος θεραπευτής της ιατρικής επιστήμης είναι και ένας καθόλα ιδιαίτερος, με αναγνωρίσιμο στυλ, ζωγράφος που μιλάει για τον κόσμο του και τα μυστικά του μέσα από τα έργα του.

Στην κατακλείδα του βιβλίου του, όπου ο συγγραφέας επικεντρώνεται σε πιο προσωπική αφήγηση σε ό,τι αφορά στη δημιουργία του, προχωράει και σε μια πολύ ενδιαφέρουσα πρόταση για τον τρόπο έκθεσης των έργων τέχνης μια πρόταση που ως υπηρετήσασα επί σειρά ετών σε μουσεία με βρίσκει απολύτως σύμφωνη.  “Προκειμένου”, λέει, “να προσφέρουν τα έργα σε έναν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων τούτη την υπέρτατη απόλαυση της μέθεξης και της νοερής ανάπλασης θα ήταν ευκταίο τα μουσεία να εκθέτουν εκτός από τα ολοκληρωμένα έργα και τα προστάδιά τους, τα προσχέδια, τις σπουδές που προηγήθηκαν του κάθε πίνακα, έτσι ώστε οι άνθρωποι να μην αρκούνται στο να θεωρούν το ολοκληρωμένο έργο δώρο εξ ουρανού, αλλά αντιθέτως να συνειδητοποιούν με τον δέοντα σεβασμό, ότι θαύματα αυτά δημιουργήθηκαν από υπάρξεις σαν κι εμάς, φτιάχτηκαν χάρη σε ανθρώπινες προσπάθειες, ανθρώπινα, βάσανα, ανθρώπινες χαρές και αποσπάστηκαν από την αδρανή ύλη χάρη στην τελευταία ικμάδα της ψυχής του καλλιτέχνη”.

Αυτήν την ψυχή του καλλιτέχνη ανακαλύπτουμε κι εμείς μέσα από το βιβλίο “Η περιπέτεια της τέχνης” και τη βλέπουμε να αποκτά σάρκα και οστά μέσα στους πίνακες του Σπυρόπουλου που μας περιβάλλουν στην παρούσα έκθεση με τον χαρακτηριστικό τίτλο “Ταξίδι”. Το κάθε ένα έργο περικλείει έναν ολόκληρο κόσμο, ένα σύμπαν υπερβατικό και συνάμα ρεαλιστικό, απεικονίζει, εκφράζει, αποκαλύπτει την κοσμοθεωρία του δημιουργού τους, αλλά ταυτόχρονα περιγράφει με τον πιο δραματικά απλό και κατανοητό τρόπο την περιπέτεια της ανθρώπινης ύπαρξης.

Πολυξένη Αδάμ-Βελένη Αρχαιολόγος, Θεατρολόγος,
Επίτιμη Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς,
Υπουργείο Πολιτισμού